تغذیه در درمان زخم
تغذیه و مصرف مایعات نقش کلیدی در پیشگیری و درمان زخم ها دارد. ترمیم زخم طی چهار مرحله انجام میشود که شامل هموستاز، التهاب، تکثیر و بلوغ است.
هموستاز با ایجاد زخم به دنبال آسیب شروع میشود و خونریزی را در محل آسیب عروق خونی متوقف می کند. التهاب پس از یک آسیب حاد شروع می شود و شامل علائم مشخصه آسیب بافتی مانند درد، گرما و تورم است. مرحله تکثیر ۳ یا ۴ روز پس از آسیب شروع می شود و می تواند ۲ تا ۳ هفته طول بکشد.
پوست سازی، گرانولاسیون و رگ سازی در مرحله تکثیر رخ می دهد. در مرحله بلوغ ، که می تواند یک سال یا بیشتر طول بکشد، سلول ها منقبض شده و یک مکانیسم چسبنده را تشکیل می دهند که شبکه کلاژن را به هم متصل میکند و لبه های زخم را به هم نزدیک میکند. تمام مراحل بهبود زخم نیاز به پروتئین دارد، که به عنوان سنگ بنا برای ترمیم و التیام بافت در نظر گرفته می شود.
در جدول زیر مواد مغذی مورد نیاز در هر مرحله از درمان زخم آورده شده است:
| مرحله ترمیم | مواد مغذی مورد نیاز |
| هموستاز | پروتئین ویتامین C |
| التهاب | پروتئین ویتامین C ویتامین K زینک (روی) مس ویتامین A |
| تکثیر | پروتئین آمینو اسید ویتامین A ویتامین C ویتامین D آهن |
| بلوغ | طبق تحقیقات پروتئین و تمام مواد مغذی ذکر شده در بالا ، مورد نیاز است. |
عملکرد مواد مغذی
شش دسته اصلی از مواد مغذی وجود دارد: کربوهیدرات ها، پروتئین ها، چربی ها، ویتامین ها، مواد معدنی و آب. از طریق فرآیند متابولیسم، مواد مغذی آلی برای تولید انرژی شکسته می شوند و برای ایجاد ساختارهای بدن، یا در واکنش های شیمیایی برای فرآیندهای بدن استفاده می شوند. افراد در معرض خطر سوء تغذیه و زخم های فشاری یا کسانی که در حال حاضر دچار زخم شده اند، برای جبران افزایش فشار متابولیک به کالری بیشتری نیاز دارند. این فشار متابولیک به دنبال آسیب، جراحی، سوختگی، شکستگی یا زخم ها باعث میشود که مواد غذایی ذخیره شده برای درمان دچار تقلیل شود. در حال حاضر کالری توصیه شده برای افراد بزرگسالی که دارای سوتغذیه هستند و یا در معرض سوتغذیه هستند، ۳۰ الی ۳۵ کالری به ازای هر کیلوگرم وزن بدن است.
در ادامه به توضیح و اثر هر یک از مواد مغذی اصلی در درمان زخم میپردازیم.
کربوهیدرات ها
کربوهیدرات ها در تامین انرژی و پیشگیری از گلوکونئوژنز نقش دارند. تقریباً ۵۰ تا ۶۰ درصد از کل کالری دریافتی یک فرد باید از کربوهیدرات ها تامین شود. گلوکز منبع اصلی انرژی برای ساخت کلاژن مورد نیاز برای ترمیم زخم است. منابع کربوهیدرات اصولا باید از منابع پیچیده مانند غلات کامل، میوه ها و سبزیجات باشد، که مواد مغذی مهمی از جمله فیبر های خوراکی، ویتامین ها و مواد معدنی را نیز تامین می کنند.
پروتئین ها و آمینواسید ها
پروتئین ۱۷ درصد از وزن بدن یک فرد را تشکیل می دهد و در تشکیل بافت نرم، ماهیچه و بافت همبند نقش دارد. نیمی از پروتئین بدن متشکل از کلاژن، اکتین و میوزین است که ساختار بدن را می سازند و هموگلوبین که اکسیژن را به سلول ها منتقل می کند. پروتئین مسئول ترمیم و ساخت آنزیم ها است که در بهبود زخم، تکثیر سلولی و کلاژن و ساخت بافت همبند نقش دارند. مقدار پروتئین توصیه شده در رژیم غذایی برای همه بزرگسالان، از جمله افراد مسن، ۰.۸ گرم بر اساس هر کیلوگرم وزن بدن است. منابع غنی پروتئین شامل: تخم مرغ، شیر، گوشت، حبوبات، غلات، سبزی ها و… است.
چربی ها
چربی غلیظ ترین منبع انرژی است و یک منبع انرژی رزرو شده به شکل تری گلیسیرید در بافت چربی تامین میکند. کالری چربی باید ۲۰ تا ۲۵ درصد کل کالری دریافتی را تشکیل دهد. روغن های گیاهی، روغن زیتون و روغن مغز ها و همچنین آجیل، کره مغز ها ها، دانه ها و ماهی های چرب منابع سالمی از چربی های اشباع نشده هستند.
ویتامین ها
که شامل ویتامین های محلول و نامحلول در چربی هستند.
ویتامین های محلول در چربی
ویتامین های محلول در چربی شامل ویتامین های A، D، E و K در کبد و بافت چربی بدن تا زمان استفاده باقی می مانند به دلیل اینکه بدن ویتامین های محلول در چربی اضافی را دفع نمی کند، خطر مسمومیت ناشی از مصرف بیش از حد وجود دارد.
ویتامین A مسئول حفظ و نگهداری بافت پوششی است است. در طول فاز التهابی، تعداد ماکروفاژها و مونوسیت ها را در زخم افزایش میدهد و تمایز سلولی در فیبروبلاست ها و ساخت کلاژن را تحریک میکند. کمبود ویتامین A ممکن است منجر به تاخیر در بهبود زخم و افزایش آسیب پذیری نسبت به عفونت شود. منابع ویتامین A شامل: غذاهای حیوانی، شیر، کره، پنیر، خامه، زرده تخم مرغ، اسفناج، انبه، کلم بروکلی، هلو، هویج ، کدو تنبل و… است.
ویتامین E یک آنتی اکسیدان است و مسئول متابولیسم طبیعی چربی ها و ساخت کلاژن است و به نظر نمی رسد که نقش مستقیم در درمان زخم داشته باشد. منابع ویتامین E: مغزها، غلات غنی شده، روغن های گیاهی، ذرت، روغن کانولا و… .
ویتامین های محلول در آب
ویتامین های محلول در آب C و B در بهبود زخم نقش دارند. ویتامین C یک آنتی اکسیدان ضروری برای ساخت کلاژن است و به آهن جذب و فعال سازی مس کمک می کند و نقش مهمی در عملکرد سیستم ایمنی و متابولیسم پروتئین دارد.
کلاژن و فیبروبلاست ها اساس ساختار بستر زخم را می سازند، بنابراین کمبود ویتامین C باعث تاخیر در بهبودی می شود. کمبود ویتامین C زمان ترمیم زخم را افزایش می دهد و باعث کاهش مقاومت در برابر عفونت میشود. منابع ویتامین C شامل:بروکلی، اسفناج، گوجه فرنگی، سیب زمینی، توت فرنگی، کیوی، نارنگی و سایر مرکبات.
ویتامین های B برای تولید انرژی از گلوکز، اسیدهای آمینه و چربی ضروری هستند. پیریدوکسین (ویتامین B6) است برای حفظ ایمنی سلولی و تشکیل سلول های خونی مهم است. تیامین (ویتامینB1) و ریبوفلاوین (ویتامین B2) برای کلاژن سازی مورد نیاز هستند. منابع ویتامین B: گوشت، مرغ، ماهی، غلات کامل، جگر، حبوبات، زرده تخم مرغ ، شیر، سیب زمینی و… .
مواد معدنی
مواد معدنی نیز به سلامت بیماران کمک می کنند. روی، یک کوفاکتور برای کلاژن سازی است و همینطور پروتئین را متابولیزه می کند، ویتامین A را از ذخیره های کبد آزاد میکند، با پلاکت ها در لخته شدن خون تعامل دارد و به عملکرد سیستم ایمنی کمک می کند. کمبود روی ممکن است به سرعت از طریق درناژ (ترشحات) زخم یا از دست دادن بیش از حد مایعات گوارشی یا دریافت مواد غذایی ناکافی در دراز مدت رخم دهد.
مقدار زینک(روی) مورد نیاز روزانه ۸ تا ۱۱ میلی گرم است. منابع غنی روی: عدس، جو دوسر، سویا، زرده تخم مرغ، گوشت گوساله، جگر گوساله، گوشت مرغ، بادام هندی و… .
مس برای حفظ استحکام پوست، عروق خونی، بافت پوششی و بافت همبند در بدن ضروری است. منابع مس: سبوس گندم، لیمو ترش، آناناس، آلو خشک، خرما، کشمش، قارچ، نخود، بادام ها، پسته و… .
آهن برای هموگلوبین، کلاژن سازی و حمل اکسیژن، تولید سلول های جدید، اسیدهای آمینه و هورمون ها مورد نیاز است. منابع غنی آهن عبارتند از: اسفناج، تخم کدو حلوایی، حبوبات، گوشت قرمز، جگر گوساله، کلم بروکلی، ماهی، کشمش و… .
آب
آب حدود ۶۰ درصد وزن بدن بزرگسالان را تشکیل می دهد. آب در بدن به سه بخش توزیع می شود شامل: مایع داخل سلولی، بینابینی و داخل عروقی. آب بسیاری از عملکردهای حیاتی بدن را انجام می دهد، شامل:
- کمک به هیدراتاسیون محل زخم و پرفیوژن اکسیژن.
- به عنوان یک حلال برای مواد معدنی، ویتامین ها، اسیدهای آمینه، گلوکز و سایر مولکول های کوچک و آنها را قادر می سازد به داخل و خارج سلول ها منتشر می شوند.
- انتقال مواد حیاتی به سلول ها و حذف مواد زائد از سلول ها.
افراد با زخم های پرترشح، استفراغ، اسهال، درجه حرارت بالا ، یا افزایش تعریق نیاز به مایعات اضافی برای جایگزینی مایعات از دست رفته دارند. مقدار مایعات مورد نیاز روزانه برای مردان حدود ۱۵.۵ لیوان (۳.۷ لیتر) و برای زنان حدود ۱۱.۵ لیوان (۲.۷ لیتر) است.
در صورت وجود بیماری های قلبی، نارسایی کلیوی، ادم، آسیت، افزایش حجم مایعات و بیماری های مشابه در مورد مایعات مصرفی خود باید با پزشک مشورت کنید و مصرف مایعات را محدود نمایید.
مواد مغذی مورد نیاز برای انواع مختلف زخم
زخم های مختلف و افراد مختلف بر اساس شرایط بدنی و علت ایجاد زخم نیاز های تغذیه ای متفاوتی دارند. در جدول زیر قسمتی از این تفاوت ها ذکر شده است:
| نوع زخم | کالری مورد نیاز روزانه | پروتئین مورد نیاز روزانه |
| زخم جراحی | ۲۵-۳۰ کیلوکالری به ازای هر کیلوگرم | ۱.۲-۲ گرم بر کیلوگرم |
| زخم فشاری | ۳۰-۳۵ کیلوکالری به ازای هر کیلوگرم | ۱.۲۵-۱.۵ گرم بر کیلوگرم |
| زخم مزمن | ۳۰-۴۰ کیلوکالری به ازای هر کیلوگرم | ۱-۲ گرم بر کیلوگرم |
جمع بندی
تغذیه عامل مهمی در درمان زخم های مزمن مانند زخم های فشاری و دیابتی است. غربالگری و ارزیابی تغذیه اولیه عناصر کلیدی برای تشخیص سوء تغذیه هستند ، که می تواند مانع از بهبودی شود. تغذیه نه تنها فرایند ترمیم را تسهیل می کند، بلکه کیفیت زندگی فرد را بهبود می بخشد و تثبیت می کند. تمرکز باید بر تغذیه مطلوب برای هر فرد باشد، که برای برخی از افراد ممکن است با رژیم غذایی شامل غذاهای غنی شده باشد و به فرد این امکان را بدهد که از غذاهای مورد علاقه خود لذت ببرد. برای برخی دیگر، حمایت تغذیه ای از طریق لوله های گوارشی و تزریقی ممکن است لازم باشد. میزان و نوع حمایت تغذیه ای ارائه شده به افراد مبتلا به آسیب های فشاری باید با هر دو مورد اهداف پزشکی و خواسته های فرد سازگار باشند.
در صورتی که هرگونه زخم، پینه، تاول و آسیب دیگری در اندام های خود مشاهده کردید در اسرع وقت به یک درمانگر زخم مراجعه نمایید تا از آسیب بیشتر و صرف وقت و هزینه ی اضافی جلوگیری کنید. زخم هایی که به آنها توجه نشود میتوانند پیشرفت کنند، عمیق تر و عفونی شوند و حتی باعث مرگ بافت و در نهایت قطع عضو شوند.
مرکز مراقبت از زخم طبِ زخم آماده ی خدمت رسانی به شما عزیزان و درمان انواع زخم های مزمن و حاد در منزل شما است جهت دریافت مشاوره با ما در تماس باشید. تلفن جهت تماس و ارسال پیام:۰۹۹۱۵۶۵۵۴۱۱